Żuraw to zabytkowy dźwig portowy i jednocześnie jedna z bram wodnych Gdańska, która położona jest nad Motławą. Uważany jest za unikatowy zabytek techniki i jedną z ikon historycznej architektury Gdańska.

Czasy największej świetności dźwigu przypadały na przełom XVI i XVII w. To wtedy Gdańsk był jednym z ważniejszych portów Europy. Żuraw – jego największy dźwig – każdego dnia przeładowywał tony towarów.

Nowa odsłona Żurawia

W ostatnich latach w Żurawiu trwały prace remontowo-modernizacyjne. Cel: otwarcie nowej wystawy stałej. Te działania właśnie dobiegają końca. We wtorek, 30 kwietnia 2024 r. odbędzie się uroczyste otwarcie Żurawia. 

Wewnątrz będzie można obejrzeć ekspozycję, która – zdaniem jej twórców – łączy nowoczesne technologie ze szczegółowym odwzorowaniem realiów historycznych. Ma być to dla zwiedzających podróż w czasie do XVII-wiecznego Gdańska.

Archeolodzy w fundamentach

O tym, że skala prac była duża, świadczy zaangażowanie archeologów w projekt. Podczas remontu znaleźli w fundamentach konstrukcji dziesiątki niezwykłych zabytków. Wybrane można zobaczyć na nowej ekspozycji we wnętrzu Żurawia. Są to artefakty datowane od czasów średniowiecza (wówczas stał tam pierwszy dźwig) po XX w.

– Pozyskane przedmioty pochodzą z warstw niwelacyjnych usypywanych w pierwszej połowie XV w. pod budowę murowanego Żurawia oraz z okresu wzmacniania fundamentów i osuszania piwnic w kolejnych stuleciach – informuje Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, którego Żuraw jest jednym z oddziałów.

Najciekawsze artefakty odkryte w Żurawiu

Zabytki opisała dr Anna Rembisz-Lubiejewska – ekspertka z Narodowego Muzeum Morskiego.

Sześcioboczne naczynie z cyny na trzech nóżkach

Na jego wewnętrznej powierzchni znajduje się przedstawienie św. Jerzego na koniu, zabijającego włócznią smoka. Na ściankach zewnętrznych przedstawiono pary apostołów pomiędzy gotyckimi arkadami. To bardzo rzadkie znalezisko – jedno z zaledwie 20 znanych z całej Europy.

Do czego służyło? Jest to zagadką. Na podstawie zdobień wielu europejskich badaczy uważa, że przedmiotów tych używano jako naczyń na komunikanty używane przez kapłanów podczas odwiedzania chorych i umierających. Inni badacze porównują opisane obiekty z… solniczkami stojącymi na sakralnych i świeckich stołach, prezentowanych w średniowiecznej sztuce.

Wybrane skarby wydobyte z fundamentów gdańskiego Żurawia / Fot. Fot. Hanna Borkowska/NMM

Zapinka z miedzi

Przedmiot wykonano ze stopu miedzi. Składa się z ramki w formie taśmowatego okręgu z otworem, przez który przeciągnięto wąski taśmowaty kolec. Na ramce widnieje częściowo zachowany napis wykonany majuskułą gotycką: HILF GOT MARIA BEROT (Boże dopomóż, Mario doradź). Zapinka miała nie tylko funkcję ozdobną. Inskrypcje o charakterze religijnym były wyrazem prośby o pomoc i ochronę. Artefakt pochodzi z okresu XIII w. do drugiej połowy XIV w.

Mosiężny kurek

Zawór mosiężnego szpuntu w formie tulejki zwieńczonej figurą kogucika. Przedmiot wydobyto z warstw datowanych na XVI – początek XVII w. Właśnie od takich figurek wzięła się nazwa „kurek”, oznaczająca do dziś pokrętło otwierające i zamykające dopływ cieczy. Szpunty odkrywane w Gdańsku, podobnie jak i ten, pochodzą głównie z warsztatów niemieckich, a ich obecność jest wiązana z importem beczkowanego piwa i wina. 

Monety i liczmany

W sumie archeolodzy odkryli 2 liczmany i 10 monet. Liczmany wykonano w pracowniach miasta Tournai położonego na pograniczu niderlandzko-francuskim. Krążki te służyły do prowadzenia obliczeń matematycznych. Ich dodawanie i odejmowanie wykonywano na desce z wyrysowanymi pięcioma poziomymi liniami, przedzielonymi jedną pionową. Taka metoda obliczeń na desce rozpowszechniła się w Europie w XIV w.

Z kolei zbiór monet pozyskany w Żurawiu pochodzi z drugiej połowy XIV w. oraz z okresu od końca XVI do XX w. Dużą grupę stanowią monety państwowe bite w czasach Zakonu Krzyżackiego, Prus Książęcych, Królestwa Prus i Cesarstwa Niemieckiego. Jeden z najstarszych numizmatów to wybity w latach 1380–1382 w Toruniu szeląg mistrza Winrycha von Kniprode.

Festyn z okazji otwarcia Żurawia i nowej wystawy

Odnowiony Żuraw otwiera swoje podwoje 30 kwietnia 2024 r. Z tej okazji odbędzie się festyn w klimacie XVII-wiecznego Gdańska, z premierowym zwiedzaniem odrestaurowanych wnętrz zabytku. Wydarzenie rozpocznie się o godzinie 14:00 i potrwa do godziny 20:00. W programie m.in.:

  • Gabinet portowego cyrulika – dowiedz się jakie przypadłości trapiły niegdyś marynarzy, flisaków i mieszkańców portu. Zobacz XVII-wieczne narzędzia chirurgiczne i … na ochotnika poddaj się zabiegowi w wykonaniu portowego cyrulika!
  • Kram kupców i marynarzy gdańskich – sprawdź, jakie towary sprowadzano do Gdańska pod pokładami żaglowców i posłuchaj opowieści o przygodach ludzi morza.
  • Gdańska kuchnia – dowiedz się, jakie smaki ceniono w XVII-wiecznym mieście, co jadano od święta i na co dzień. Sprawdź, czy dawni gdańszczanie znali cytrusy oraz czego ówcześni kucharze używali do przyrządzania potraw.
  • Gry i zabawy dla najmłodszych – wspólna zabawy replikami zabawek i gier z epoki. Sprawdź, czym bawili się kiedyś mali gdańszczanie i w co najchętniej grywali dawni marynarze.

Źródło: NMM, Pomorskie Travel.